Prezentacja i zakres kosztów w rachunku zysków i strat

Głównym celem funkcjonowania znacznej większości przedsiębiorstw jest osiągnięcie jak największego zysku z podstawowej działalności. Istotne znaczenie, ma tutaj odpowiednie zarządzanie kosztami, w tym ich optymalizacja i w miarę możliwości redukcja, co w bezpośredni sposób przekłada się na zwiększenie dochodu przedsiębiorstwa. Jednym z narzędzi, które w znaczny sposób ułatwia kontrolowanie kosztów, jest rachunek zysków i strat.

Koszty podstawowej działalności przedsiębiorstwa w rachunku zysów i strat mogą być przedstawione w dwojaki sposób: w układzie kalkulacyjnym lub w układzie rodzajowym. W wariancie kalkulacyjnym sposób ich zaprezentowania przedstawia się następująco¹:

• wartość sprzedaży produktów, towarów i materiałów,
• koszty sprzedaży,
• koszty ogólnego zarządu.

Wartość sprzedaży produktów, towarów i materiałów to koszty wytworzenia produktów w przypadku gdy jednostka produkuje je we własnym zakresie, lub cena nabycia produktów w przypadku, gdy jednostka zakupuje je celem dalszej odsprzedaży. Są to koszty, które można bezpośrednio powiązać z przychodami osiąganymi przez przedsiębiorstwo. Koszty sprzedaży i ogólnego zarządu to grupy kosztów, których bezpośrednio nie można przypisać do osiąganych przychodów, ale są niezbędne do prowadzania działalności handlowej i zarządczej w przedsiębiorstwie.

W wariancie rodzajowym sposób prezentacji kosztów przedstawia się w następujący sposób²:

• zużycie materiałów i energii,
• usługi obce,
• podatki i opłaty,
• wynagrodzenia,
• świadczenia na rzecz pracowników,
• amortyzacja,
• pozostałe koszty.

Koszty zaprezentowane w powyższym układzie są kosztami prostymi, tj. nie ma możliwości rozłożenia ich na elementy prostsze. Dodatkowo, koszty przedstawione w tym układzie charakteryzują się tym, że ich ewidencjonowane są w okresie, w którym zostały poniesione.

Zużycie materiałów i energii uwzględnia surowce, materiały, półfabrykaty zużywane w procesie produkcji, ale również narzędzia, materiały biurowe, reklamowe, paliwa oraz szeroko rozumiane media, czyli prąd, gaz czy woda³. Koszty zużycia materiałów i energii zaliczyć w poczet kosztów można na podstawie dokumentów zewnętrznych otrzymanych od dostawców, lub na podstawie dokumentów wewnętrznych, czyli dokumentów wydania do zużycia.

Koszty usług obcych, obejmują usługi świadczone przez podmioty zewnętrzne i dotyczyć mogą takich usług, jak: transportowe, logistyczne, składowania, wynajmu, remontów i konserwacji, bankowe, finansowe, informatyczne, sprzątania, telekomunikacyjne, kurierskie, pocztowe, księgowości i tym podobne. Z uwagi na dynamicznie zmieniające się otoczenie przedsiębiorstwa, ale również coraz większą specjalizację dostawców usług, coraz bardziej specjalizujących się w zakresie świadczonych przez siebie usług, coraz więcej zadań, które niegdyś były świadczone wewnątrz jednostki, poddawanych jest procesowi outsourcingu, tj. przeniesieniu do wyspecjalizowanych podmiotów zewnętrznych.

Koszty z tytułu podatków i opłat to różnego rodzaju zobowiązania publiczno-prawne, związane z podstawową, operacyjną działalnością przedsiębiorstwa. Uwzględnić można tutaj np. opłaty skarbowe, podatki od nieruchomości, wpłaty PFRON czy opłaty koncesyjne. Do kosztów z tytułu podatków i opłat nie zaliczamy podatku VAT, oraz podatku dochodowego, ponieważ kalkulowany jest od na podstawie całkowitej działalności przedsiębiorstwa, a nie tylko działalności operacyjnej.

Wynagrodzenia jest to ogół pieniężnych i niepieniężnych wynagrodzeń za pracę ludzi, przy czym stosunek pracy, jakim związany jest pracownik z pracodawcą, nie ma w tym przypadku znaczenia. Do tej grupy kosztów prócz wynagrodzenia zasadniczego, zalicza się także dodatki stażowe, płatne nadgodziny, premie oraz nagrody czy też wynagrodzenie za czas urlopowy, bądź też chorobowy.

Ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia to składowe kosztu pracy, które nie są uwzględnione w wynagrodzeniach. Do najważniejszy elementów tej grupy kosztów rodzajowych zaliczyć można składki ZUS pracownika w części, która stanowi obowiązek pracodawcy. Dodatkowo ta grupa kosztów obejmuje takie koszty jak odzież robocza i ochronna, odpisy na ZFŚS, ubezpieczenia osobowe pracowników, koszty szkoleń pracowników i świadczenia związane z bezpieczeństwem i higieną pracy⁴.

Amortyzacja jest rozłożoną w czasie wartością aktywów. Amortyzacja może dotyczyć nie tylko aktywów trwałych, ale również wartości niematerialnych i prawnych. Z uwagi na fakt, że korzyści ekonomiczne aktywów trwałych generowane są przez relatywnie długi okres, koszt nabycia aktywów trwałych powinien być rozłożony w czasie, adekwatnie do spodziewanego okresu generowania korzyści ekonomicznych dla przedsiębiorstwa⁵.

Do pozostałych kosztów rodzajowych zaliczyć możemy wszystkie inne koszty związane z podstawową działalnością przedsiębiorstwa, których nie ma możliwości sklasyfikowania do powyżej opisanych grup kosztów.

Koszty w układzie rodzajowym prezentowane są w odniesieniu do miejsca ich powstania i bez względu na okres jakiego dotyczą, gdyż uwzględniane są w rachunku wyników w momencie ich poniesienia, Układ kalkulacyjny kosztów, w przeciwieństwie do układu rodzajowego, umożliwia w znaczny sposób powiązanie kosztów z wielkością produkcji.

Autor: Sylwester Ogłaza

Przypisy:

• ¹ Praca zbiorowa pod redakcją G. K. Świderskiej i W. Więcława, Sprawozdanie finansowe według polskich i międzynarodowych standardów rachunkowości, 2016, s. 482.
• ² J. Goliszewski, Controlling. Koncepcja, zastosowania, wdrożenie, 2015, s. 134.
• ³ Praca zbiorowa pod redakcją G. K. Świderskiej i W. Więcława, Sprawozdanie finansowe według polskich i międzynarodowych standardów rachunkowości, 2016, s. 483.
• ⁴ Praca zbiorowa pod red. Gertrudy Krystyny Świderskiej, Controlling kosztów i rachunkowość zarządcza, 2010, s. 61.
• ⁵ Praca zbiorowa pod red. Gertrudy Krystyny Świderskiej, Controlling kosztów i rachunkowość zarządcza, 2010, s. 53.