Odliczenie VAT z tytułu nabycia usług niematerialnych

Odliczenie podatku naliczonego jest prawem, a nie obowiązkiem podatnika. Niemniej, w myśl idei neutralności VAT podatnicy oczywiście z prawa tego korzystają w maksymalnym możliwym zakresie. Jest pewna kategoria usług, na które od lat fiskus „kręci nosem”. To tzw. usługi niematerialne. Niechęć jest o tyle uzasadniona, że często wykorzystywane są one do różnego rodzaju wyłudzeń i oszustw podatkowych. Dlatego do odliczenia VAT z tytułu nabycia usług niematerialnych nadal należy podchodzić z należytą starannością.

Zgodnie z art. 86 ust. 1 ustawy z 11.3.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2021 r. poz. 685 ze zm.; dalej: VATU) w zakresie, w jakim towary i usługi są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, podatnikowi przysługuje prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego przysługuje wówczas, gdy zostaną spełnione określone warunki, tzn. odliczenia tego dokonuje podatnik VAT oraz gdy towary i usługi, z których nabyciem podatek został naliczony, są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, tzn. takich, których następstwem jest określenie podatku należnego. Przedstawiona zasada wyklucza zatem możliwość dokonania obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego związanego z towarami i usługami, które nie są wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, czyli w przypadku ich wykorzystania do czynności zwolnionych od podatku VAT oraz niepodlegających temu podatkowi.

Ustawodawca nie precyzuje, w jakim zakresie oraz w jaki sposób towary i usługi muszą być wykorzystywane do wykonywania czynności opodatkowanych, aby pozwoliło to podatnikowi na odliczenie podatku naliczonego. Związek ten może być zatem bezpośredni lub pośredni. Ustawodawca stworzył podatnikowi prawo do odliczenia podatku naliczonego w całości lub w części, pod warunkiem spełnienia przez niego zarówno przesłanek pozytywnych, wynikających z art. 86 ust. 1 VATU oraz niezaistnienia przesłanek negatywnych, określonych w art. 88 VATU. Przepis ten określa listę wyjątków, które pozbawiają podatnika prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego.

Wyliczanka ogólnych zasad odliczenia podatku naliczonego jest sama w sobie kwintesencją zasady neutralności podatku VAT. Są jednak usługi, co do których odliczenie VAT w praktyce wymaga także spełnienia dodatkowych warunków. Często są to tzw. usługi niematerialne. A więc takie, których efekty wykonania nie są na pierwszy rzut oka w sposób oczywisty mierzalne. Chodzi zatem m.in. o różnego rodzaju usługi wsparcia, doradztwo, pośrednictwo itp.

Powyższe rozpatrzymy na kanwie pewnego przypadku. Podatnik jest firmą handlową działającą na międzynarodowym rynku. W ramach prowadzonej działalności, podatnik nabywa od powiązanej ze sobą spółki usługi pośrednictwa i wsparcia. Polegają one w uproszczeniu na koordynacji i integracji działań biznesowych, pozyskiwaniu nowych klientów, odnawianiu oraz utrzymywaniu istniejących kontraktów i szeroko rozumianym wspieraniu sprzedaży podatnika. Ujmując kwestię nieco bardziej konkretnie, chodzi m.in. o inicjowanie współpracy z partnerami biznesowymi, analizę przetargów, określenie kompetencji do udziału w dostępnych programach i przetargach, inicjowanie, organizację, koordynację i prezentację spotkań. Ale też np. udział kontrahenta w negocjacjach dotyczących kontraktów i zamówień czy zapewnienie podatnikowi udziału w krajowych i zagranicznych przedsięwzięciach wystawienniczych. Oraz szereg innych niematerialnych usług w zakresie wsparcia, administracji, szkoleń i doradztwa.

Za świadczenie usług pośrednictwa, powiązany kontrahent otrzymuje wynagrodzenie w postaci prowizji. Kwota tej prowizji obliczana jest na podstawie kwoty stanowiącej 5% od kwoty przychodów netto podatnika, ustalanych na zasadach opisanych w umowie. Rozliczenie tych usług odbywa się kwartalnie. Z kolei za klasyczne „wsparcie”, wynagrodzenie jest ustalane na podstawie kwoty stanowiącej sumę kosztów poniesionych w związku ze świadczeniem wsparcia oraz narzutu na tych kosztach.

Podatnik posiada dokumentację potwierdzającą wykonywanie ww. usług, w szczególności w formie zestawień, raportów z działań przeprowadzonych przez usługodawcę. Uwzględniając niematerialny charakter opisywanych usług podatnik postanowił jednak potwierdzić, czy nie istnieją aby przeszkody w odliczeniu podatku naliczonego.

Dyrektor KIS w interpretacji indywidualnej z 27.8.2021 r., 0111-KDIB3-2.4012.437.2021.4.SR, wydanej w stosunku do podatnika przytomnie zauważył, że w analizowanej sytuacji ma miejsce odpłatne świadczenie usług na rzecz podatnika. Mamy bowiem do czynienia z sytuacją, w której występuje skonkretyzowane świadczenie, które jest wykonywane pomiędzy dwoma określonymi stronami transakcji, dla którego istnieje bezpośredni beneficjent czynności. Usługodawca zobowiązuje się wykonać określone czynności na rzecz podatnika, za które otrzymuje ustalone wynagrodzenie. Możliwe jest zatem zidentyfikowanie konkretnego świadczenia.

Dodatkowo, ani przepisy VATU, ani też rozporządzeń wykonawczych nie przewidują zwolnienia z opodatkowania dla odpłatnych usług pośrednictwa i wsparcia, w związku z czym usługi te stanowią czynności opodatkowane podatkiem VAT według właściwej stawki podatku. Oczywiście, odliczenie podatku naliczonego na zasadach określonych w art. 86 VATU uwarunkowane jest tym, aby nabywane towary i usługi były wykorzystywane przez podatnika VAT, w ramach działalności gospodarczej do wykonywania czynności opodatkowanych. Warunki te są w niniejszej sprawie spełnione. Podatnikowi zatem przysługuje prawo do odliczenia podatku naliczonego wynikającego z faktur dokumentujących świadczenie usług pośrednictwa i usług wsparcia.

Usługi niematerialne przeżywają w ostatnim czasie na gruncie przepisów VAT swoją kolejną już młodość dzięki wejściu w życie 1.7.2021 r. rozporządzenia Ministra Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej z 29.6.2021 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie szczegółowego zakresu danych zawartych w deklaracjach podatkowych i w ewidencji w zakresie podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2021 r. poz. 1179). Przepisy te dookreślają sposób oznaczania wybranych usług niematerialnych kodem GTU_12, w oparciu o konkretne wskazane w nich kody statystyczne PKWiU.

Nic oczywiście nie stoi na przeszkodzie, by podatek VAT z tytułu nabywania usług niematerialnych odliczać. Podatnicy powinni mieć jednak świadomość, że organy podatkowe mogą w takim przypadku oczekiwać od podatnika dowodów i potwierdzeń wykonania takich usług. Chodzi o różnego rodzaju raporty, zestawienia, oświadczenia i protokoły z których jasno wynika, że usługa faktycznie została wykonana a jej wartość odpowiada zakresowi. Oczywiście, oczekiwanie przez fiskusa wykazywania takich dowodów nie ma wprost oparcia ani w przepisach ogólnego prawa podatkowego, ani w unormowaniach VATU, co zdarza się podnosić sądom administracyjnym (przykładowo WSA w Gliwicach w wyroku z 18.7.2019 r., I SA/Gl 448/19). Te same sądy rozpatrują jednak później sprawy, co do których istnieje uzasadnione podejrzenie wyłudzeń podatkowych w oparciu o puste faktury, o których mowa w art. 88 ust. 3a pkt 4 lit. a VATU – dokumentujące czynności, które nie zostały dokonane.

O kolekcjonowaniu dowodów wykonania usług niematerialnych należy więc zdecydowanie pamiętać. Wskazane na wstępie oznaczenie GTU_12 stosowane w ewidencji sprzedaży nie jest oczywiście dziełem przypadku. Pozwala organom podatkowym na jeszcze łatwiejszą identyfikację szerokiego spectrum usług niematerialnych już na poziomie analityki JPK_VAT. A od tego już mały krok do wszczęcia czynności sprawdzających, a może nawet kontroli podatkowej. Nie może więc dziwić przezorność podatnika. Wszystkim, którzy nabywają tego typu usługi warto powtarzać jak mantrę, żeby gromadzili mimo wszystko jak najwięcej dowodów, które potwierdzą ich rzeczywiste wykonanie, bo sama faktura nie wystarczy, a kontrahenci w trakcie przeprowadzania dowodów z zeznań świadków często mają ulotną pamięć.