Wierzytelność jest prawem majątkowym, z którego wynika uprawnienie wierzyciela do otrzymania świadczenia od dłużnika. Regulacje dotyczące wierzytelności określone są w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2022 r. poz. 1360). W myśl art. 353 tej ustawy, zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien to świadczenie spełnić. Wierzytelność jako prawo majątkowe może być przedmiotem obrotu gospodarczego.
1. Czy zbycie wierzytelności podlega opodatkowaniu VAT?
W myśl art. 509 § 1 Kodeksu cywilnego, wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew). Chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Wraz z wierzytelnością – stosownie do art. 509 § 2 Kodeksu cywilnego – przechodzą na nabywcę wszelkie związane z nią prawa, w szczególności roszczenie o zaległe odsetki.
Przeniesienie wierzytelności dokonywane jest w oparciu o umowę sprzedaży, zamiany, darowizny lub inną umowę nienazwaną (art. 510 § 1 Kodeksu cywilnego). W wyniku przeniesienia wierzytelności na miejsce zbywcy wchodzi nabywca, natomiast osoba zobowiązana do spełnienia świadczenia pozostaje bez zmian.
Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy o VAT – opodatkowaniu podlega odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju. Przez odpłatną dostawę towarów rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. Zaś towarami są rzeczy oraz ich części, a także wszelkie postacie energii.
Natomiast – w myśl art. 8 ust. 1 ustawy – przez świadczenie usług, rozumie się każde świadczenie na rzecz osoby fizycznej, osoby prawnej lub jednostki organizacyjnej niemającej osobowości prawnej, które nie stanowi dostawy towarów, w tym również:
- przeniesienie praw do wartości niematerialnych i prawnych, bez względu na formę, w jakiej dokonano czynności prawnej;
- zobowiązanie do powstrzymania się od dokonania czynności lub do tolerowania czynności lub sytuacji;
- świadczenie usług zgodnie z nakazem organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w jego imieniu lub nakazem wynikającym z mocy prawa.
Aby dana transakcja spełniała definicję świadczenia usług, wymagane jest, by czynność ta uznana została za wykonaną w ramach działalności gospodarczej. Ponadto powinien występować bezpośredni związek między wskazanym świadczeniem a płatnością. Musi również istnieć stosunek prawny będący podstawą realizacji danej usługi.
Wierzytelność jest prawem majątkowym uregulowanym w ww. Kodeksie cywilnym i na gruncie przepisów ustawy o VAT nie stanowi ani dostawy towarów, ani świadczenia usług.
Ważne!
| Sprzedaż wierzytelności nie jest dostawą towaru, jak również świadczeniem usług w rozumieniu ustawy o VAT, w związku z czym nie podlega opodatkowaniu podatkiem VAT przez zbywcę. |
Potwierdził to przykładowo Dyrektor Krajowej Informacji Skarbowej w interpretacji indywidualnej z dnia 30 września 2022 r., nr 0114-KDIP4-3.4012.492.2022.1.DM. Czytamy w niej: „(…) czynności zbycia wierzytelności własnych nie można uznać za dostawę towaru w rozumieniu art. 7 ust. 1 ustawy, gdyż wierzytelność stanowi prawo majątkowe, które nie mieści się w dyspozycji art. 2 pkt 6 ustawy, określającego co należy rozumieć na potrzeby podatku od towarów i usług pod pojęciem towaru. Zbycie wierzytelności własnych nie stanowi również świadczenia usług w rozumieniu art. 8 ust. 1 ustawy, ponieważ jest ono jedynie przejawem wykonania prawa własności w stosunku do wierzytelności powstałej z innego tytułu (dostawy towaru lub świadczenia usługi) (…)”.
2. Skutki nabycia wierzytelności
Organy podatkowe stoją na stanowisku, że nabycie wierzytelności danego podmiotu w celu jej wykorzystania do operacji prawno-podatkowych jest usługą w rozumieniu ustawy o VAT.
Jak stwierdził Dyrektor KIS w ww. interpretacji indywidualnej: „(…) W przypadku zbycia wierzytelności własnych o świadczeniu usług można mówić jedynie w odniesieniu do nabywcy wierzytelności. Przeniesienie wierzytelności z majątku dotychczasowego wierzyciela do majątku nabywcy wierzytelności – niezależnie od tego, czy jest to wierzytelność własna, czy nabyta – jest skutkiem rozporządzenia tą wierzytelnością przez dotychczasowego wierzyciela i stanowi wykonanie przez niego przysługującego mu prawa własności (…)”.
Również Dyrektor KIS[1] uznał, że zakup wierzytelności stanowi usługę polegającą na przeniesieniu wierzytelności z majątku dotychczasowego wierzyciela do majątku osoby trzeciej na mocy zawartej między nimi umowy, a jej celem jest uwolnienie sprzedawcy od ciężaru egzekwowania wierzytelności.
Ważne
| Usługa nabycia wierzytelności podlega opodatkowaniu podatkiem VAT tylko wtedy, gdy jest świadczona odpłatnie. |
Warto w tym miejscu przytoczyć wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 19 marca 2012 r., sygn. akt I FPS 5/11. Stwierdzono w nim, że: „(…) dla rozstrzygnięcia, czy mamy do czynienia z odpłatną usługą, konieczne jest ustalenie, czy – obok transakcji kupna-sprzedaży wierzytelności – wystąpiło świadczenie usługi przez nabywcę wierzytelności na rzecz jej zbywcy za bezpośrednim wynagrodzeniem otrzymanym, co ważne, przez nabywcę. W omawianej sytuacji, kiedy występuje tylko zapłata ceny za wierzytelność, trudno uznać, że do świadczenia takiej usługi dochodzi (…)”.
Taka sytuacja ma miejsce w przypadku nabywania wierzytelności trudnych za cenę niższą od ich wartości nominalnej. W praktyce, cena nabycia wierzytelności trudnych odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną ich wartość w chwili sprzedaży. Są to wierzytelności, co do których istnieje niewielka perspektywa spłaty ich przez dłużników.
Również Trybunał Sprawiedliwości UE[2] uznał, że podmiot, który na własne ryzyko nabywa trudne wierzytelności po cenie niższej od ich wartości nominalnej, nie świadczy odpłatnie usługi.
Jak czytamy: „(…) Różnica między wartością nominalną cedowanych wierzytelności a ceną ich sprzedaży nie stanowi bowiem wynagrodzenia za tego rodzaju usługę, lecz odzwierciedla rzeczywistą ekonomiczną wartość owych wierzytelności w chwili sprzedaży, która jest uzależniona od wątpliwych perspektyw na ich spłatę i zwiększonego ryzyka niewypłacalności dłużników (…)”.
Druga część artykułu dostępna jest tutaj.
[1] w interpretacji indywidualnej z dnia 7 października 2022 r., nr 0114-KDIP4-3.4012.487.2022.1.JJ
[2] w wyroku z dnia 27 października 2011 r., w sprawie C-93/10