W pierwszej części artykułu pisaliśmy o tym, jak wygląda kwestia odpowiedzialności członka zarządu i jakie są możliwości uwolnienia się od odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki. Zapraszamy do lektury kontynuacji tego tematu.
Obowiązki członka zarządu
Z racji pełnionej funkcji, członek zarządu posiada dostęp do pełnej dokumentacji spółki. Przez to może dysponować wiedzą odnośnie jej kondycji finansowej. To zaś pozwala mu wykazać, że w czasie, gdy pełnił swoją funkcję, nie było potrzeby złożenia wniosku o ogłoszenie upadłości spółki w innym czasie niż to uczyniono. A zatem wykazać, że wniosek został złożony we właściwym czasie.
Jeżeli natomiast w okresie pełnienia funkcji przez członka zarządu nie zachodziły przesłanki do ogłoszenia upadłości, to późniejsze pogorszenie się sytuacji finansowej spółki w okresie, kiedy już tej funkcji nie pełnił, powoduje uwolnienie tego członka zarządu od odpowiedzialności przewidzianej w art. 116 § 1 Ordynacji podatkowej. Odpowiedzialność członka zarządu za zaległości podatkowe spółki nie może wystąpić, jeśli przesłanki do złożenia wniosku o upadłość powstały, gdy nie miał on już wpływu na podjęcie kroków zmierzających do ogłoszenia upadłości spółki (por. wyrok NSA z dnia 28.10.2015 r., sygn. akt I GSK 180/14).
Co istotne, ciężar dowodu wykazania przesłanek tzw. negatywnych, tj. uwalniających od odpowiedzialności członka zarządu, spoczywa na nim. Organy podatkowe powinny poddać weryfikacji i ocenie przedłożone przez członka zarządu dowody na okoliczność wystąpienia tej przesłanki (tych przesłanek). Przy czym ten obowiązek organów podatkowych nie zmienia zasady, że ciężar dowodu w zakresie wykazania okoliczności uwalniających od odpowiedzialności spoczywa na członku zarządu spółki kapitałowej.
Wszyscy członkowie zarządu
W orzecznictwie NSA podkreślane jest też, że od członków zarządu osób prawnych, nastawionych z istoty swojej na prowadzenie działalności gospodarczej, wymaga się profesjonalnego zachowania. Każdy członek zarządu spółki z o.o. ma obowiązek prowadzenia spraw spółki (art. 208 § 2 K.s.h., Dz.U. z 2022 r. poz. 1467). Musi zatem posiadać elementarną wiedzę o najważniejszych sprawach spółki. Nie ma przy tym znaczenia, czy członek zarządu interesował się sprawami spółki, czy miał dostęp do dokumentów tej spółki. Są to okoliczności prawnie obojętne, jako że odpowiedzialność podatkowa ma charakter obiektywny, niezależny od woli czy świadomości podatnika.
Odpowiedzialności nie uniknie zatem tzw. niewykonawczy członek zarządu czy ten, który nie zajmował się stricte sprawami finansowymi spółki. W orzecznictwie sądów administracyjnych podkreślane jest w tym kontekście, że sformułowanie „pełnienie obowiązków członka zarządu, a nie ich wykonywanie” oznacza, że chodzi o zajmowanie stanowiska od momentu powołania do dnia ustania mandatu (w szczególności odwołania czy rezygnacji), o posiadanie legitymacji do tego, aby realizować wszystkie czynności związane z pełnioną funkcją.
NSA w wyroku z dnia 30 marca 2022 r. wskazał, że z biernej postawy członka zarządu nie można wywodzić zwolnienia z odpowiedzialności za zobowiązania spółki. (Sygn. akt III FSK 3766/21). Wyłączeniem z odpowiedzialności mogą skutkować jedynie obiektywne przyczyny, jak np. obłożna choroba, długotrwałe pozbawienie wolności. Osoba, która wyraziła zgodę (bez przymusu, groźby lub podstępu) na pełnienie funkcji członka zarządu spółki, ponosi ryzyko z tym związane. W tym m.in. ryzyko ponoszenia odpowiedzialności za zobowiązania podatkowe spółki.
Z drugiej strony samo formalne złożenie rezygnacji przy dalszym faktycznym kierowaniu spółką np. jako prokurent, także nie pozwoli uniknąć odpowiedzialności. Działający za spółkę nie może bowiem twierdzić, że nie odpowiada, gdyż złożył rezygnację. (Por. np. wyrok SN z dnia 27 kwietnia 2021 r., sygn. akt III USKP 48/21).
Inne ważne kwestie
Członek zarządu pozostający w związku małżeńskim, w którym obowiązuje wspólność majątkowa, musi pamiętać o tym, że zaległości podatkowe (składkowe) spółki będą mogły być egzekwowane z jego majątku odrębnego oraz majątku wspólnego jego i małżonka (art. 109 § 1 w zw. z art. 29 § 1 Ordynacji podatkowej).
Art. 116 Ordynacji podatkowej precyzuje też kwestie odpowiedzialności za zaległości spółki z o.o. w organizacji. Czy też m.in. za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upływał po likwidacji spółki (por. § 2a i § 3).
Na mocy art. 31 i art. 32 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2022 r. poz. 1009 ze zm.) wybrane regulacje Ordynacji podatkowej, w tym m.in. jej art. 116, art. 118 § 1, art. 108 § 1, § 3 i § 4, art. 109 § 1 w zakresie art. 29, mają odpowiednie zastosowanie do należności spółki z tytułu składek na ubezpieczenia społeczne i ubezpieczenie zdrowotne oraz poszczególne fundusze (tj. FP, FS, FGŚP i FEP).
Uwaga!
| Ważne! |
| Od jakiegoś już czasu w orzecznictwie NSA prezentowany jest pogląd, że niewypłacalność dłużnika występuje również, gdy dłużnik ten nie zaspokaja jednego tylko wierzyciela. Przesłanka uwalniająca od odpowiedzialności za zaległości podatkowe wymieniona w art. 116 § 1 pkt 1 Ordynacji podatkowej odnosi się bowiem wyłącznie do zgłoszenia wniosku a nie do skutku tego wniosku, jakim jest ogłoszenie bądź brak ogłoszenia upadłości. Wniosek należy złożyć wówczas, gdy zaistnieją przesłanki niewypłacalności dłużnika ustawowo określone. Wyrok NSA z dnia 22 czerwca 2022 r., sygn. akt III FSK 5088/21. |
| Ważne! |
| Fakt, że wysokość zobowiązań podatkowych spółki z o.o. została określona w decyzji wydanej już po zaprzestaniu pełnienia funkcji członka zarządu, nie ma znaczenia prawnego. Zobowiązania z tytułu VAT powstają z mocy prawa. Spółka z o.o. była zobligowana do samodzielnego obliczenia podatku w prawidłowej wysokości. Decyzja wymiarowa wydana w tym zakresie ma jedynie deklaratoryjny charakter. Członek zarządu może uwolnić się od odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki z o.o. m.in. wtedy, gdy wykaże, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o ogłoszenie upadłości bądź że niezgłoszenie takiego wniosku nastąpiło bez jego winy. W rozpoznawanej sprawie nie przedstawiono żadnej z tych przesłanek. Skarżący był założycielem spółki z o.o., jej jedynym udziałowcem i pracownikiem oraz prezesem zarządu. Wiedział lub co najmniej powinien wiedzieć, że zarządzany przez niego podmiot posługuje się fikcyjnymi fakturami sprzedaży i rozlicza się z tytułu podatku VAT w sposób nierzetelny, tzn. nie deklaruje swoich wymagalnych zobowiązań podatkowych. Wyrok NSA z dnia 21 września 2022 r., sygn. akt III FSK 865/21. |