Pojęcie osoby współpracującej

Prowadząc firmę, przedsiębiorcy często korzystają z pomocy najbliższej rodziny. Pod względem ubezpieczeń społecznych zatrudniani przez przedsiębiorcę członkowie rodziny mogą być w niektórych okolicznościach traktowani nie jak pracownicy, lecz jako osoby współpracujące. Przepisy prawa określają, kiedy członek rodziny staje się osobą współpracującą, co powoduje opłacanie za nią tzw. dużego zusu, a kiedy nie. Składka chorobowa w przypadku osób współpracujących (tak samo jako w przypadku przedsiębiorcy) jest dobrowolna.

Zgodnie z treścią art. 8 ust. 11 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych za osoby współpracujące uważa się: małżonka, dzieci własne, dzieci drugiego małżonka, dzieci przysposobione, rodziców, macochę i ojczyma, jeżeli pozostają z przedsiębiorcą we wspólnym gospodarstwie domowym i współpracują przy prowadzeniu działalności. Jeżeli oba wskazane warunki są spełnione, to wymienione osoby uznaje się za osoby współpracujące w zależności od formy zatrudnienia. Z najbliższych członków rodziny wyjątkiem jest rodzeństwo, które nie będzie uznane jako osoby współpracujące niezależnie od formy zatrudnienia.

Dla ZUS najistotniejsza jest forma, w jakiej członek rodziny świadczy pomoc. Jeśli jest zatrudniony na umowę o pracę, to niezależnie od etatu i kwoty wynagrodzenia będzie traktowany jako osoba współpracująca. Tak samo przy zatrudnieniu bezumownym. Wyjątkiem są członkowie rodziny zatrudnieni na umowę o prace w celu przygotowania zawodowego. Taka forma zatrudnienia powoduje, że nie będą traktowani jako osoby współpracujące. W przypadku umowy zlecenia zawartej z najbliższymi odprowadzanie składek do ZUS wygląda tak samo jak w przypadku każdego innego zleceniobiorcy, ponieważ umowa zlecenie regulowana jest przez kodeks cywilny. Umowa ta jest odmienną w swej charakterystyce prawnej od umowy o pracę. Potwierdził to ZUS w interpretacji indywidualnej z dnia 4 stycznia 2021 r. nr WPI/200000/43/979/2020. W interpretacji stwierdzono, że: „W konsekwencji powyższego, osoba wykonująca pracę na podstawie umowy zlecenia, nawet jeżeli spełnia kryteria określone dla osób współpracujących, podlega ubezpieczeniom społecznym jako zleceniobiorca, bowiem wykonywanie pracy na podstawie umowy zlecenia stanowi odrębny, od współpracy przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej, tytuł do ubezpieczeń społecznych, a jednocześnie w ustawie o systemie ubezpieczeń społecznych w odniesieniu do zleceniobiorców brak jest przepisu odpowiadającego treści zawartej w art. 8 ust. 2 tej ustawy regulacji dotyczącej pracowników”. Takie same stanowisko potwierdził ZUS w interpretacji indywidualnej z dnia 13 lutego 2019 r. nr WPI/200000/43/85/2019.

Umowę zlecenie należy stosować tylko w sytuacji gdy w ramach umowy zlecenia członek rodziny będzie wykonywał jasno określone zadania, które nie są ściśle związane z osiąganiem przychodów przez przedsiębiorcę. W interpretacji z 2019 roku płatnik zwraca uwagę na to, że: „Wykonywane obowiązki nie mają istotnego ciężaru gatunkowego, nie dotyczą działań bezpośrednio przynoszących przychód”. Należy zwrócić uwagę na to, że umowy o prace i umowy zlecenia nie można traktować na równi. Niedopuszczalne jest zawarcie umowy zlecenia w sytuacji, gdy zachodzą przesłanki uzasadniające zawarcie umowy o pracę.

Składki na ubezpieczenia społeczne i zdrowotne opłacane za osobę współpracującą bez zatrudniania jej na umowę o pracę czy zlecenie, należy rozliczać tak samo jak składki za przedsiębiorcę. Stanowisko to potwierdził w interpretacji indywidualnej Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie z 14 sierpnia 2012 r. nr. PPB1/415-568/12-2/ES. W interpretacji stwierdzono, że: „…Wnioskodawca mógł składki na Fundusz Pracy zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów, składki na ubezpieczenie społeczne zaliczyć do kosztów uzyskania przychodów lub odliczyć od dochodu, a składki na ubezpieczenie zdrowotne odliczyć od podatku”. W przypadku zatrudnienia osoby współpracującej na umowę o pracę czy umowę zlecenie, koszt wynagrodzeń będzie kosztem uzyskania przychodu, jak w przypadku pozostałych pracowników. Wynika to z art. 23 ust. 1 pkt 10 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.