W państwach członkowskich UE obowiązują różne stawki VAT. Państwa te muszą jednak przestrzegać w tym zakresie analogicznych ram unijnych. Wskazują one wprost, jakie towary i usługi mogą skorzystać ze stawek obniżonych oraz jaka jest ich minimalna wysokość. W tym zakresie przyjęto nowe przepisy unijne. Obowiązkowo od 1.01.2025 r. rozszerzy się dzięki temu katalog towarów i usług, co do których państwa członkowskie mogą stosować stawki obniżone.
Czasowe obniżenie stawek VAT
Zgodnie z art. 41 ust. 1 i 2 ustawy z 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2022 r. poz. 931; dalej: ustawy o VAT) podstawowa stawka podatku wynosi 22%. Dla towarów i usług wymienionych w załączniku nr 3 do ustawy o VAT stawka podatku wynosi 7% VAT. Od dnia 1.01.2011 r. zgodnie z art. 146a i art. 146aa ustawy poziom stawek VAT w wysokości 8% i 23% ma charakter „tymczasowy”. Z kolei towary i usługi wskazane w załączniku 10 do ustawy o VAT korzystają (z zasady) z opodatkowania 5% stawką VAT.
W ostatnim czasie niektóre stawki VAT uległy czasowemu obniżeniu. Na mocy ustawy z 07.07.2022 r. o finansowaniu społecznościowym dla przedsięwzięć gospodarczych i pomocy kredytobiorcom (Dz.U. z 2022 r. poz. 1488)[1] do 31.10.2022 r. obniżeniu do 0% uległa stawka VAT na:
• towary spożywcze wymienione w załączniku 10 ustawy o VAT,
• gaz ziemny,
• środki poprawiające właściwości gleby,
• stymulatory wzrostu oraz podłoży do upraw,
• nawozy i środki ochrony roślin,
• oraz ziemię ogrodniczą.
Zgodnie z art. 146dc tejże ustawy czasowo obniżona do 8% jest również stawka VAT na paliwa.
Art. 146dc ustawy o VAT wprowadził zaś obniżoną do 5% stawkę VAT na energię elektryczną i cieplną. Z kolei § 10bd rozporządzenia Ministra Finansów z 25.03.2020 r. w sprawie towarów i usług, dla których obniża się stawkę podatku od towarów i usług, oraz warunków stosowania stawek obniżonych (t.j. Dz.U. z 2021 poz. 1696) obniża (póki co do 31.12.2022 r.[2]) stawkę VAT do 0% w związku z nieodpłatną dostawą towarów oraz nieodpłatnym świadczeniem usług na cele związane z pomocą ofiarom skutków działań wojennych na terytorium Ukrainy.
Rozszerzenie zakresu możliwości stosowania obniżanych stawek VAT
Obniżanie stawek VAT poza ramy wynikające z przepisów UE to zabieg nadzwyczajny. A więc trudny i czasochłonny, bo wymaga uzyskania zgody Komisji Europejskiej. Organy unijne zauważyły jednak potrzebę rozszerzania zakresu możliwości stosowania obniżanych stawek VAT, przede wszystkim w obszarze ochrony zdrowia, przezwyciężania niepełnosprawności oraz szeroko pojmowanego wspierania ochrony środowiska naturalnego. Nie bez znaczenia jest też promowanie cyfryzacji oraz negatywne doświadczenia ostatnich miesięcy, związane z pandemią COVID-19 i „kryzysami humanitarnymi” (choć to ostatnie określenie może brzmieć jako niefortunna nowomowa). Z ww. względów na szczeblu wspólnotowym zostały przyjęte przepisy umożliwiające państwom członkowskim szersze stosowanie obniżonych stawek VAT. Zasady te wynikają z przepisów Dyrektywy 2022/542 z 5.04.2022 r. w sprawie zmiany dyrektyw 2006/112/WE i (UE) 2020/285 w zakresie stawek podatku od wartości dodanej (Dz.Urz. UE L z 2022 r. Nr 107, s. 1).
Stawki obniżone: Co nowego?
Katalog towarów i usług objętych możliwością stosowania preferencyjnych stawek VAT nieco się poszerzył. Obejmuje więc m.in. dostawę energii elektrycznej, ciepła sieciowego i chłodzenia sieciowego oraz biogazu i gazu ziemnego. Preferencja może dotyczyć dostawy i instalowania wysoce wydajnych, niskoemisyjnych systemów ogrzewania oraz paneli słonecznych na prywatnych budynkach mieszkalnych, budynkach mieszkalnych oraz na budynkach publicznych i innych budynkach wykorzystywanych w interesie publicznym, a także w sąsiedztwie takich budynków.
Z innych istotnych z punktu widzenia „przeciętnego konsumenta” kategorii wskazać można:
• ubranka i obuwie dziecięce oraz foteliki samochodowe,
• dostawę (sprzedaż) rowerów, w tym elektrycznych.
Preferencja może też dotyczyć świadczenia usług prawnych osobom zatrudnionym na podstawie umowy o pracę i osobom bezrobotnym w postępowaniach przed sądami pracy, oraz usługi prawne świadczone w ramach systemu pomocy prawnej.
Stawki obniżone: Limity ilościowe i zielone światło dla stawki 0% VAT
Co do zasady mogą być dwie obniżone stawki, nie niższe niż 5%. Katalog towarów i usług objętych możliwością stosowania ww. preferencji powiększył się do 34 pozycji. Co jednak ważne, każde państwo członkowskie może stosować preferencję w postaci minimalnie 5% stawki VAT jedynie do 24 kategorii towarów i usług wskazanych w nowych przepisach.
Należy też wspomnieć o stawce „superobniżonej”. Oprócz dwóch ww. stawek obniżonych państwa członkowskie mogą stosować jeszcze niższą stawkę obniżoną niż ta minimalna, 5%, oraz zwolnienie z prawem do odliczenia VAT zapłaconego na poprzednim etapie. Chodzi w praktyce o znaną w polskim systemie 0% stawkę VAT. Tu jednak ograniczenie jest jeszcze bardziej ścisłe. 0% stawka VAT (albo stawka niższa niż 5%) może znaleźć zastosowanie do maksymalnie siedmiu grup towarów i usług. Chodzi o:
• panele słoneczne,
• środki spożywcze,
• wodę,
• produkty farmaceutyczne,
• sprzęt medyczny,
• przewóz osób i transport towarzyszących im towarów,
• a w końcu dostawę książek, gazet i czasopism na nośnikach fizycznych lub drogą elektroniczną.
Istota omawianych przepisów polega na uprawnieniu do swobodnego stosowania obniżonych stawek VAT, ale także łatwiejszym korzystaniu z tego prawa w zakresie towarów i usług wskazanych w nowych przepisach (bez niezbędnych zgód). Państwa członkowskie nadal mogą określać zakres stosowania preferencyjnych stawek VAT przez odwołania do nomenklatury scalonej CN. Ma to wpływ na większą niż w przypadku unijnych regulacji kazuistykę przepisów.
Podsumowanie – obniżenie stawek VAT
Przyjęcie omawianych przepisów ma istotne znaczenie w kontekście rozważań dotyczących przepisów tzw. tarczy antyinflacyjnej. Jak wiemy obniżenie stawek VAT jest oparte na zgodzie Komisji Europejskiej, wyrażonej na wniosek polskiego rządu. To rozwiązanie nadzwyczajne i tymczasowe, ale przynajmniej część preferencji może zostać zachowana na dłużej. To przede wszystkim stawki 0% VAT na żywność oraz 5% VAT na energię elektryczną i cieplną. Gaz ziemny nie będzie mógł korzystać ze stawki 0% VAT, ale możliwa jest preferencja na poziomie 5% lub 8%. Jest to i tak niższa stawka niż w 2021 r. Być może czekają nas inne preferencje, np. 0% VAT na produkty farmaceutyczne czy panele słoneczne.
Załącznik nie zawiera w swojej treści paliw silnikowych, które korzystają dzisiaj w Polsce z obniżonej (tymczasowo) 8% stawki VAT. Czy to oznacza rychły powrót do podstawowej stawki VAT na stacjach benzynowych? Niekoniecznie. Warto zwrócić uwagę na art. 105a ust. 4 Dyrektywy Rady 2006/112/WE z 28.11.2006 r. w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej (Dz.Urz. UE L z 2006 r. Nr 347, s. 1). Zgodnie z tym przepisem stawki obniżone w odniesieniu do paliw kopalnych przestają mieć zastosowanie najpóźniej od 1.01.2030 r. Utrzymanie obniżonej stawki na paliwa będzie jednak wymagało (nadal) decyzji derogacyjnej.
Polska oraz inne państwa członkowskie muszą dostosować swoje przepisy do omawianych zasad do 1.01.2025 r.
Zobacz też inne artykuły na naszym blogu!
[1] Art. 146da – 146dc zmienione ustawą z dnia 7.07.2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 1488), która weszła w życie 31.07.2022 r.
[2] § 10bd ust. 1 zdanie wstępne zmienione rozporządzeniem z dnia 28.06.2022 r. (Dz.U. z 2022 r. poz. 1369), które wchodzi w życie 30.06.2022 r.
