Ośrodki odpowiedzialności w przedsiębiorstwie

W przedsiębiorstwie, jednym z kluczowych elementów mających wpływ na osiąganie założonych efektów jest sprawny system kontroli. Istotne jest szybkie zidentyfikowanie pojawiających się odchyleń, aby możliwe było wdrożenie działań naprawczych. Niezwykle ważne w tym aspekcie jest przeprowadzanie kontroli w przekroju wyszczególnionych w przedsiębiorstwie ośrodków odpowiedzialności¹. To wydzielone w ramach jednostki gospodarczej obszary, którym został przypisany konkretny zakres zadań i adekwatny do zakresu zadań poziom odpowiedzialności. O ośrodkach odpowiedzialności zostało już wspomniane we wcześniejszych artykułach w kontekście różnych zagadnień związanych z controllingiem, niemniej temat jest na tyle istotny, że warto poświęcić mu nieco więcej uwagi.

Wyodrębnienie w przedsiębiorstwie ośrodków odpowiedzialności jest zadaniem złożonym i wymaga od osób dokonujących tego procesu wiedzy na temat sposobu funkcjonowania przedsiębiorstwa. W ramach przedsiębiorstwa możliwe jest wyodrębnienie następujących ośrodków (inaczej centrów decyzyjnych)²:

• Centra kosztów
• Centra przychodów
• Centra zysków
• Centra inwestycyjne

Centra kosztów (tzw. ośrodki odpowiedzialności za koszty) to wyodrębnione w ramach przedsiębiorstwa jednostki organizacyjne, dla których możliwe jest przygotowanie planu zadań rzeczowych, w następnej kolejności dokonanie jego kontroli i oceny³. Kierownicy centrów kosztów, mają przyznane uprawnienia w zakresie podejmowania decyzji dotyczących kosztów w przedsiębiorstwie. Miernikiem oceny działalności tych centrów jest zrealizowanie zaplanowanych zadań przy jednoczesnym wykorzystaniu środków założonych w budżecie kosztów⁴. Do centrów kosztów można zaliczyć wydziały produkcyjne lub pomocnicze przedsiębiorstwa.

Centra przychodów (tzw. ośrodki odpowiedzialne za przychody) to jednostki organizacyjne, odpowiedzialne za osiąganie przychodów ze sprzedaży, poprzez definiowanie ceny, ilości produktu, jego jakości oraz ewentualnych rabatów i upustów. Do centrów przychodów można zaliczyć działy sprzedaży i marketingu. Dzięki decyzjom podejmowanym w ramach ośrodków odpowiedzialności za przychody, w zakresie cen czy oferowanych rabatów, mogą kształtować udział przedsiębiorstwa w docelowym segmencie rynku. Ciężko jest jednak wpłynąć na wielkość tego segmentów, zwłaszcza gdy jest on w pełni konkurencyjny⁵.

Centra zysków (tzw. ośrodki odpowiedzialności za zyski), to jednostki organizacyjne, odpowiedzialne za koszty i przychody, a więc mające wpływ na wynik operacyjny przedsiębiorstwa. Ocena funkcjonowania centrów zysków następuje poprzez porównanie osiągniętego wyniku operacyjnego do planowanego. Do centrów zysków można zaliczyć całe linie produkcyjne przedsiębiorstwa odpowiedzialnych za konkretny asortyment.

Centra inwestycyjne to jednostki organizacyjne, które mają przyznane dodatkowe uprawniania dotyczące samodzielnego podejmowania decyzji w zakresie koniecznych do poniesienia nakładów na inwestycje. Miernikiem oceny działalności tych centrów jest stosunek pomiędzy wygenerowanym zyskiem a poniesionymi na inwestycję nakładami.

Wyodrębnienie w jednostce gospodarczej ośrodków odpowiedzialności, umożliwia przyporządkowanie im odpowiedzialności za poszczególne części przedsiębiorstwa i ich wpływu na wynik jednostki gospodarczej. Niezwykle ważne w kontekście podziału przedsiębiorstwa na mniejsze obszary, jest przeniesienie uprawnień decyzyjnych na niższe szczeble, znaczne skrócenie czasu niezbędnego na podejmowanie ważnych i kluczowych decyzji, oraz częściowe odciążenie zarządu przedsiębiorstwa. Istotne z punktu widzenia procesu zarządczego jest także zwiększenie motywacji osób odpowiedzialnych za wyodrębnione ośrodki odpowiedzialności oraz ich poczucia posiadania realnego wpływu na wynik finansowy przedsiębiorstwa jako całości.

Dodatkowym atutem wyodrębnienia w przedsiębiorstwie ośrodków odpowiedzialności jest zwiększenie skuteczności procesu kontroli, dzięki lepszemu zrozumieniu przyczyn powstawania kosztów i sprawnemu działaniu w przypadku pojawienia się w przedsiębiorstwie odchyleń od zakładanego planu. Usprawnienie systemu informacyjnego i lepsze zrozumienie procesu tworzenia wartości w ośrodkach odpowiedzialności ma wpływ na zwiększenie efektywności funkcjonowania przedsiębiorstwa jako całości⁶.

Organizacja, w ramach której wyodrębniane są ośrodki odpowiedzialności, proces decyzyjny nie jest ograniczony jednie do wąskiego grona zarządu przedsiębiorstwa, a kierownicy znajdujący się na różnych szczeblach struktury przedsiębiorstwa podejmują ważne i mające realny wpływ na wynik finansowy przedsiębiorstwa decyzje, nazywana jest organizacją zdecentralizowaną⁷.

Autor: Sylwester Ogłaza

Przypisy:

• ¹ Elżbieta Janczyk-Strzała, Controlling w przedsiębiorstwach produkcyjnych, 201, str. 20.
• ² Jacek Goliszewski, Controlling, koncepcja, zastosowania, wdrożenie, 201, str. 112.
• ³ Stanisław Nowosielski, Controlling w literaturze i praktyce, Przegląd organizacji, 1998, str. 12.
• ⁴ A Kardasz, R. Kotapski, A. Szczerbiński, Szerzej o istocie i monitorowaniu ośrodków odpowiedzialności za koszty.
• ⁵ Praca zbiorowa pod red. Gertrudy Krystyny Świderskiej, Controlling kosztów i rachunkowość zarządcza, 2010.
• ⁶ Stanisław Nowosiejski, Controlling w zarządzaniu przedsiębiorstwem,2002.
• ⁷ G.K. Świderska, ABC rachunkowości dla managera, rachunkowość zarządcza, 1998.